شرح و تحلیل دیوان حیاتی کرمانی

بانو حیاتی کرمانی، متخلص به حیاتی، در اواسط نیمه دوم قرن دوازدهم هجری قمری در بم در خانواده ای اهل دین و قرآن، ادب و عرفان دیده به جهان گشود. پدر وی میرزا محمّد کاظم فرزند میرزا ابوتراب از خانواد? مستوفیان کرمان و همسر وی میرزا محمد علی (نور علی شاه) ملقّب به فیض علی شاه بود. نام مادرش که حیاتی در دامن وی دوران کودکی را پشت سر می گذراند، مشخّص نیست. دیوان شعر حیاتی نمود یک واقعیّت عینی از تأثّرات روحی و قبول مشرب و مسلک عرفانی خاص وی از مراد و منظورش، نورعلیشاه، بوده است. تعمّق در سیر اشعار وی، خاصّه غزلهای جان دار و جان بخش او، تسلّط و چیرگی وی را بر معارف دینی و عرفانی اثبات می نماید. دیوان اشعار حیاتی، مشحون از انواع قالب های شعری فارسی است که وی در آن قوالب، طبع آزمایی کرده، خاصّه در غزل که با تقلید و الگو برداری از شیو? حافظ و مولانا غزلهای بسیاری خلق نموده است. در این پژوهش سعی شده است تا تمام قوالب شعری و یا به عبارتی تمام دیوان شعر حیاتی بررسی شود و به شرح و تحلیل تمامی لغات، عبارات و اصطلاحات دشوار که در فهم ابیات ایجاد خلل می کنند، توجّه گردد. اصلی ترین محور کار، استفاده از فرهنگ های متعدّد و معتبر لغات و اصطلاحات عرفانی زبان فارسی و گاه عربی بوده است که با تشریح آن لغات، عبارات و اصطلاحات، فهم ابیات تسهیل یافته و درک معانی عرفانی آنها برای خواننده آسان تر شده است. از مهمترین ویژگی های این پژوهش، بررسی گره های دستوری و سبک شناسانه ی اشعار و زبان شعر حیاتی است. در این پژوهش سعی بر آن بوده است تا با دقّت و توجّه کافی به بررسی نکات سبکی از سه جنس زبانی، ادبی و اندیشگی رایج در عهد شاعر پرداخته و با تشخیص نکات مهم سبکی و شرح آنها بتوان مسیر تازه ای از پژوهش های بعد را در آتیه برای علاقه مندان به زبان شعر شاعر مربوطه هموار نمود. تشخیص صناعات ادبی در حوزه لفظی و معنوی و معانی از دیگر شاخصه های این پژوهش است که به صورت بیت به بیت در شرح کلّی اشعار گنجانده شده است. در این حوزه ادبی و فکری نمود و برخورداری از آرایه تلمیح؛ اشارات داستانی ، احادیث و آیات قرآنی نسبت به دیگر زیبایی های ادبی برجسته تر و پر رنگ تر است. انتخاب و گزینش اوزان و بحور عروضی حیاتی کرمانی در سرودن اشعار بخصوص غزلها، گواه بر علاقه و توجّه او به دو شاعر توانا و عارف مسلک قرنهای هفتم و هشتم، مولوی و حافظ است. وجود لغات و اصطلاحات و ترکیبات عرفانی، نشان از عمق آگاهی حیاتی کرمانی از این علم فاخر دارد. حیاتی متخلّق به اخلاق دینی و وامدار علوم عرفانی و معرفتی همسر عارف و خداشناسش است که پیوسته در مسیر زندگی راهنما و مددرسان وی بوده است.